Seksuele functiestoornissen
Stoornissen in het seksuele functioneren worden onderscheiden in:
- Stoornissen in seksueel verlangen
- Stoornissen in seksueel opgewonden raken
- Stoornissen in het orgasme
- Stoornissen die optreden na seks
Deze stoornissen worden slechts als zodanig benoemd wanneer er geen andere psychiatrische stoornis speelt. Zoals al is gesteld gaan vele psychiatrische stoornissen gepaard met stoornissen in seksuele beleving en –activiteit.
Het seksuele verlangen kan verminderd zijn. Er is dan een ontbreken van seksuele fantasieën en geen verlangen om seks te hebben. Er kan ook weerzin bestaan tegen het hebben van seks met een partner. Dit kan de betekenis hebben van een verandering in een relatie, soms zelfs van vijandigheid. In veruit de meeste gevallen is verminderde zin in seks het gevolg van relatieproblemen. Toch zijn er ook organische factoren die een rol kunnen spelen en persoonlijkheidskenmerken waarbij iemand zichzelf niet als seksueel aantrekkelijk kan zien of in het verleden nare ervaringen op dit gebied heeft meegemaakt. Het zal duidelijk zijn dat iemand die zichzelf aantrekkelijk vindt, die eerder plezierig seksueel contact heeft ervaren en die een geschikte partner heeft gevonden, minder last zal hebben op seksueel gebied dan iemand die dit alles ontbeert.
Seksueel niet opgewonden raken komt veel meer voor dan gedacht. Een derde van de vrouwen die in grote onderzoeken gevraagd zijn naar hun ervaringen gaf aan dat er problemen waren bij seksueel opgewonden raken en voldoende lang blijven om tot een orgasme te kunnen komen. Angst, schuldgevoelens kunnen een rol spelen, soms is het een gevolg van het eerdere genoemde mindere verlangen. Voor vrouwen speelt daarnaast het moment in de menstruele cyclus. Het niet opgewonden raken, of onvoldoende lang blijven wordt bij mannen erectiestoornis genoemd. Sommige mannen hebben dit hun hele leven al, andere hebben het alleen in bepaalde situaties, bijvoorbeeld wel opgewonden bij een prostituee maar niet thuis bij vriendin of echtgenote. 10 tot 20 % van de mannen ervaart problemen met het instandhouden van de erectie. Met het klimmen der jaren neemt de potentie af. Ook bij mannen kunnen naast relatieproblemen, angst- en schuldgevoelens een rol spelen.
De lijst van organische factoren die van invloed zijn op het seksuele functioneren is zeer lang. Heel veel lichamelijke ziektes leiden tot erectiestoornissen bij de man. De lijst van medicijnen die een nadelige invloed hebben op seksuele opwinding en orgasme is werkelijk eindeloos. Waarschijnlijk bestaat er geen pil die géén invloed heeft op het zeer fijne samenspel van zenuwuiteinden, neuro-endocriene regulatiemechanismen en psychologische factoren dat seksualiteit heet.
Orgasmestoornissen kunnen lang bestaan. Slechts een klein percentage van vrouwen heeft rond het 35e jaar nog nooit een orgasme ervaren. Stoornissen in het orgasme bij de vrouw nemen af met de leeftijd. Een mogelijke verklaring zou zijn dat er meer ervaring is opgedaan, dat angst en schaamte minder een rol spelen. Psychologische factoren die het orgasme bij de vrouw in de weg staan zijn er vele. Angst voor zwangerschap, angst voor afwijzing door de partner, angst voor beschadiging, vijandigheid, schudgevoelens. Bij de man komt geen orgasme kunnen ervaren heel weinig voor. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen geen ejaculatie meemaken met wel een orgasme of andersom, zoals bij te vroege ejaculatie. Meestal spelen ambivalente gevoelens in de relatie tot de partner de voornaamste rol, ook kunnen verschillen van mening over wel of geen zwangeschap bijdragen tot het probleem. Te vroege, premature, ejaculatie wordt als een aparte stoornis onderscheiden. De definities verschillen. Echt prematuur is ejaculatie voordat een volledig erectie is bereikt. Meestal wordt bedoeld dat de man alvorens penetratie heeft plaatsgevonden een orgasme heeft bereikt. Het te vroeg is dan vooral relatief ten opzichte van de partner.
De stoornissen na de seks betreffen voornamelijk hoofdpijn die soms enkele uren aan kan houden. De oorzaak is onbekend. Migraine en andere hoofdpijnen kunnen soms door seksuele activiteit en orgasme worden uitgelokt.
Behandeling
Voor 1970 was individuele psychotherapie vrijwel de enige behandelingsmogelijkheid voor seksuele problemen en die wordt nog steeds gegeven. Partner-relatietherapie is nadien meer beschikbaar gekomen, al of niet gecombineerd met praktische aanwijzingen en oefeningen. Ontspanningstechnieken, waaronder ook hypnose, worden veelvuldig toegepast alvorens tot seksuele activiteit over te gaan en hierin kunnen therapeuten van allerlei pluimage met waardevolle aanbevelingen komen. Ook zijn er apparaten en injecties ontwikkeld om de mannelijke opwinding langer in stand te houden. De laaste jaren heeft medicamenteuze behandeling met middelen als sildenafil (Viagra) een enorme vlucht genomen.
Pijn voor, tijdens en na het vrijen is een reden voor nader onderzoek, door arts, gynaecoloog en eventueel seksuoloog. Maar ook hier spelen psychologische factoren vaak de voornaamste rol.