Middelen tegen bijwerkingen
Hoewel alle medicijnen naast een gewenste werking ook hinderlijke bijwerkingen kunnen hebben is het ongebruikelijk om middelen tegen bijwerkingen te geven. De grote uitzondering hierop wordt gevormd door de klassieke antipsychotica. Deze groep medicijnen is nog steeds zo onmisbaar bij de behandeling en het voorkomen van psychose (bijvoorbeeld in het kader van schizofrenie) dat doorgaan met het middel de voorkeur heeft. Er zijn tegen een aantal vaker voorkomende bijwerkingen effectieve middelen beschikbaar die zelf weinig tot geen hinder geven.
Akineton (biperideen) is een anti-Parkinsonmiddel. Het helpt onmiddellijk bij intraveneuze injectie door arts, vrij snel bij intramusculaire injectie door arts of verpleegkundige en na een tijdje, een half uur of langer, wanneer het als tablet (2 mg) wordt ingenomen. Het wordt toegepast bij acute dystonie (=plotselinge spierkramp) die kan optreden, vooral aan het begin van het gebruik van een klassiek antipsychoticum. Verschijnselen kunnen zijn: spasme van tong, aangezicht, nek, rug, middenrif. "De kat krabt de krullen van de trap" kan niet meer goed worden uitgesproken.
Aan het begin van de behandeling met klassieke antipsychotica is het verstandig altijd biperideen 2x daags 2mg of een ander anticholinergicum zoals dexetimide (Tremblex) 1x daags 0,1 mg of trihexyfenidyl (Artane) te gebruiken om deze bijwerking te voorkomen. Akineton, Tremblex en Artane zijn middelen die met succes kunnen worden toegepast bij Parkinsonisme (= spierstijfheid, verminderde beweeglijkheid). Bij veel last van Parkinsonisme dient men behalve aan verlaging van de dosis van het neurolepticum ook aan clozapine te gaan denken (of een ander atypisch antipsychoticum). Propanolol (een zgn. bètablokker) wordt gegeven tegen akathisie (=onrust, niet stil kunnen zitten) Deze bijwerking, die ondraaglijk kan zijn, treedt vaak op samen met Parkinsonisme maar kan ook optreden zonder dat er duidelijk Parkinsonisme aanwezig is. De dosis (van het neurolepticum) verlagen is het beste maar als de ernst van de toestand dit niet toelaat kan propanolol 20 tot 80 mg per dag goed helpen.
Er zijn zeer vele bètablokkers verkrijgbaar. Propanolol (merknaam Inderal) wordt het meest toegepast. Bètablokkers zijn middelen die ook in de cardiologie gebruikt worden ter verlaging van de hartfrequentie en de bloeddruk. Musici en andere artiesten gebruiken het om minder last te hebben van de lichamelijke aspecten van angst en stress (podiumangst: trillen, zweethanden, hartkloppingen). Let op dat bij hoge doseringen het lichaam zich dus niet meer goed kan aanpassen aan plotselinge stress! In de hier aangegeven dosering speelt dit geen noemenswaardige rol.
Er is nog geen middel tegen tardieve dyskinesie (=laat optredende bewegingsstoornissen). Dosisvermindering verergert in eerste instantie de tardieve dyskinesie. Dosis verhoging helpt! Dit kan natuurlijk niet de juiste handelwijze zijn. Een ander neurolepticum erbij geven zoals Tiapridal (verder nooit gebruikt) is al even misleidend. Middelen als Akineton kunnen beter gestaakt worden, ze lijken het te verergeren. Clozapine geeft geen tardieve dyskinesie. Als het al niet eerder de tijd was om over te schakelen dan is die nu toch wel aangebroken. Overigens: de patiënten hebben zelf opmerkelijk weinig last van deze bewegingsstoornis.
Bromocryptine is een stof die tegengesteld werkt op de dopamine-receptor. Het wordt gebruikt bij het maligne neuroleptica syndroom. Dit treedt meestal op aan het begin van de behandeling maar kan een heel enkele keer ook later optreden. Het neurolepticum dient gestaakt en de dopamine- blokkade moet worden opgeheven. Tegen de spierstijfheid kan tevens dantroleen gegeven worden. Opname, soms op een intensive care en specialistische spoedbehandeling is vereist!
benzodiazepines worden elders uitvoerig besproken in het kader van angst en slaapstoornissen. Heftige bijwerkingen van klassieke antipsychotica kunnen een heel angstig gevoel geven. Wanneer iemand niet op de hoogte is van de mogelijke bijwerkingen is dit eens te meer het geval. Een benzodiazepine kan een aanvulling zijn op de bovengenoemde middelen. Bij de behandeling van epileptische aanvallen worden benzodiazepines ook gebruikt, meestal de langwerkende middelen zoals diazepam (Valium) of clonazepam (Rivotril). Epileptische aanvallen kunnen door alle neuroleptica, vooral door clozapine, makkelijker optreden.